Spis treści
Większość pracodawców dzieli pogląd, że koszty działalności w Polsce są olbrzymie. Niektórzy idą o krok dalej i twierdzą, że nie zawsze opłaca się zatrudniać pracowników na umowę o pracę. W związku z tym już dawno przestał dziwić fakt, że zamiast wspomnianej umowy o pracę proponowana jest umowa cywilnoprawna, np. umowa zlecenie.
Nie jest to jeszcze najgorszy wariant. Wielu bezrobotnych nie zawaha się wykonywać pracy bez umowy. Powody bywają różne, najczęściej jest to chęć uniknięcia zobowiązań. Niektórzy pracodawcy widzą w tym korzyść – niższe koszty takiego „zatrudnienia” pozwalają na wprowadzenie konkurencyjnych rynkowo stawek.
Czym jest szara strefa na rynku pracy?
Szara strefa to rodzaj działalności gospodarczej, który jest wprawdzie legalny, ale w celu uniknięcia płacenia podatków i składek ubezpieczeniowych jest częściowo lub całkowicie ukryty przed państwem. W przeciwieństwie do tzw. czarnej strefy, gdzie działalność jest całkowicie nielegalna (np. handel narkotykami), szara strefa obejmuje działania, które są zgodne z prawem pod względem rodzaju wykonywanej pracy, ale nielegalne ze względu na sposób, w jaki są raportowane władzom.
Podmioty działające w szarej strefie często ukrywają część swoich dochodów, aby uniknąć płacenia podatków i składek ubezpieczeniowych. Przykładem są pracodawcy, którzy płacą pracownikom część wynagrodzenia „pod stołem”, czyli bez oficjalnego dokumentowania tych płatności.
Zdarza się, że pracodawcy zgłaszają pracowników jako pracujących na niepełny etat, podczas gdy faktycznie działają oni przez 40 godzin tygodniowo. Ma to na celu zmniejszenia obciążeń podatkowych i składek na ubezpieczenia społeczne. Z kolei niektórzy przedsiębiorcy mogą nie rejestrować swojej działalności gospodarczej lub rejestrować ją tylko częściowo, aby uniknąć regulacji i opłat.
Szara strefa i jej wpływ na gospodarkę
Szara strefa może mieć znaczący wpływ na gospodarkę kraju. „Może”, ponieważ trudno jest z całą pewnością stwierdzić skalę występowania tego zjawiska.
Z jednej strony, szara strefa zapewnia zatrudnienie i dochody dla osób, które mogłyby mieć trudności ze znalezieniem legalnej pracy. Z drugiej strony, powoduje utratę dochodów publicznych z tytułu niepobranych podatków i składek. Pracownicy zatrudnieni w szarej strefie często nie mają dostępu do pełnych praw pracowniczych, ubezpieczenia społecznego, opieki zdrowotnej czy świadczeń emerytalnych.
Z raportu Instytutu Prognoz i Analiz Gospodarczych z 2022 roku wynika, że udział szarej strefy w polskiej gospodarce może sięgać 18,9% PKB, co przekłada się na blisko 590 miliardów złotych.
Do tego wzrostu przyczynia się wiele czynników, w tym niestabilność geopolityczna, osłabienie ekonomiczne kraju oraz skomplikowane i często sprzeczne regulacje prawne, które częściowo wynikają z nowych rozwiązań podatkowych i wprowadzenia Polskiego Ładu.
Kasjer / Kasjerka ul. Puławska 46
Golden Serwis Sp. z o. o.
- 28-29 zł brutto / h
- Piaseczno
Kasjer / Kasjerka ul. Wolności 50
Golden Serwis Sp. z o. o.
- 28-29 zł brutto / h
- Ząbki
Komisjonowanie artykułów spożywczych
Kirsch Services Sp. z o.o. Sp. K
- Niemcy
Kierownik budowy
P.H.U MEGA Sp. z o.o.
- 9 000 zł brutto / mc
- Inowrocław
Wykładanie towaru, ul. Mszczonowska 3
Golden Serwis Sp. z o. o.
- 28-29 zł brutto / h
- Janki
Szara strefa jest zatem złożonym problemem, który dotyczy zarówno kwestii ekonomicznych, jak i prawnych, a jej istnienie i rozmiar są często oznaką potrzeby reform w zakresie polityki podatkowej i regulacji rynku pracy.
Które branże mają największy udział w szarej strefie?
Pracownicy różnych branż angażują się w działalność w szarej strefie. Według portalu faktyianalizy.info, w Polsce w 2022 roku najczęściej dotyczy to:
- Remontów i napraw budowlano-instalacyjnych. Ten sektor w 2022 roku miał udział 18,7% w szarej strefie, co stanowi znaczny wzrost w porównaniu z 11,4% w 2017 roku.
- Prac ogrodniczo-rolnych – 14,9% udziału w szarej strefie.
- Usług transportowych. W tym sektorze zanotowano wzrost do 6,4% w 2022 roku, co jest wzrostem o 3,8% w stosunku do 2017 roku.
- Opieki nad dziećmi lub starszymi osobami – 5,8% udziału w szarej strefie.
- Budownictwa. Instytut Prognoz i Analiz Gospodarczych szacuje, że w 2022 roku udział szarej strefy w produkcie krajowym brutto wyniósł 12,8%, z największym wzrostem w branży budowlanej, gdzie wzrost kosztów był spowodowany odpływem pracowników i wzrostem cen materiałów budowlanych.
- Hotelarstwa, gastronomii, handlu, rolnictwa, usług dla gospodarstw domowych. Te sektory, które mogą skorzystać na dodatkowej podaży pracy, są również narażone na wzrost szarej strefy, szczególnie w kontekście pracy „na czarno”.
Wzrost szarej strefy w tych branżach jest częściowo związany ze zwiększonymi kosztami prowadzenia działalności gospodarczej, wynikającymi m.in. z pandemii COVID-19 oraz konfliktu zbrojnego w Ukrainie.
Szara strefa w usługach
W sektorze usługowym odnotowuje się największą liczbę osób gotowych do pracy bez formalnego umówienia. Pracują tak nianie, artyści, osoby zajmujące się pracami wykończeniowymi i wiele innych. W tych przypadkach zwykle brakuje formalnych umów, co pozbawia pracowników ochrony prawnej.
Co ciekawe, mimo że to nadal usługi, to w branży fotograficznej rzadziej występuje zjawisko pracy bez umowy. Powodem może być czasochłonność i koszty związane z obróbką zdjęć. Fotografowie często preferują formalne umowy, które zapewniają im ochronę.
Osoby świadczące usługi online również wykazują mniejszą skłonność do pracy bez umowy. Wynika to z obaw przed anonimowością zleceniodawców i problemami z dochodzeniem wynagrodzenia w przypadku braku płatności. W takich sytuacjach korespondencja mailowa bywa niewystarczającym dowodem w sporach sądowych, zwłaszcza przy pracach takich jak na przykład tworzenie stron internetowych.
Czym grozi zatrudnienie pracownika „na czarno”?
Zatrudnienie pracownika „na czarno”, czyli bez formalnej umowy i odprowadzania podatków oraz składek ubezpieczeniowych, wiąże się z szeregiem konsekwencji zarówno dla pracodawcy, jak i pracownika.
- Za brak pisemnej umowy o pracę grozi mandat do 2 tys. zł; w przypadku powtórzenia wykroczenia kara może wzrosnąć do 5 tys. zł.
- W sytuacji, gdy sprawa trafi do sądu, pracodawca może zostać obciążony grzywną od 1 tys. do 30 tys. zł.
- Niepłacenie składek ubezpieczeniowych za pracownika skutkuje karą w wysokości 5 tys. zł.
- Za niezgłoszenie lub podanie fałszywych danych wpływających na wymiar składek na Fundusz Pracy, przewidziana jest grzywna od 3 do 5 tys. zł.
- W przypadku uznania pracodawcy za winnego przestępstwa skarbowego grozi mu kara grzywny do 720 stawek dziennych lub nawet ograniczenie wolności do 3 lat.
Firma, która zatrudnia na czarno, ryzykuje swoją reputację. Jeśli taka praktyka zostanie ujawniona, jej wizerunek w oczach klientów, partnerów biznesowych czy potencjalnych pracowników jest zdecydowanie niekorzystny.
Czy pracownik ponosi konsekwencje pracy „na czarno”?
Tak, pracownik również ponosi konsekwencje takiej sytuacji. Nie jest chroniony przez przepisy prawa pracy, co oznacza, że nie ma prawa do urlopu, dni wolnych, wynagrodzenia za nadgodziny, a także ochrony przed nieuzasadnionym zwolnieniem. Osoba pracująca „na czarno” nie jest objęta ubezpieczeniem zdrowotnym i społecznym. Oznacza to brak dostępu do świadczeń w przypadku choroby, wypadku przy pracy czy emerytury.
Pracownik naraża się na konsekwencje prawne, w tym na możliwość nałożenia kary finansowej przez urząd skarbowy za zatajenie dochodów w rocznych zeznaniu podatkowym. Należy pamiętać, że praca „na czarno” nie jest dokumentowana, co może być problematyczne przy próbach udowodnienia doświadczenia zawodowego lub stażu pracy w przyszłości.
Podsumowując, zatrudnianie „na czarno” może wydawać się korzystne z krótkoterminowej perspektywy, ale niesie ze sobą poważne ryzyko długoterminowych konsekwencji prawnych i finansowych.
Podsumowanie
Wzrost szarej strefy pogłębia problem nierówności społecznych, ponieważ pracownicy bez formalnych umów są często gorzej wynagradzani i mają mniejszy dostęp do ochrony socjalnej. W dłuższej perspektywie utrata dochodów publicznych z tytułu niepobranych podatków i składek osłabia finansowanie usług takich jak edukacja, ochrona zdrowia czy infrastruktura.
W związku z tym istotne jest, aby zarówno pracodawcy, jak i pracownicy byli świadomi konsekwencji zatrudniania i pracy „na czarno”. Równie ważne jest promowanie transparentności i uczciwości w biznesie, a także dążenie do reform prawnych, które ułatwią legalne zatrudnianie.
W celu zniwelowania negatywnych skutków szarej strefy na rynku pracy konieczne jest zatem wspólne działanie zarówno władz, pracodawców, jak i samych pracowników. Poprzez edukację, wzmacnianie przepisów i wspieranie uczciwej konkurencji, można stopniowo ograniczać skalę tego zjawiska, co przyniesie korzyści zarówno dla indywidualnych osób, jak i dla całej gospodarki.
To może Cię również zainteresować
