Spis treści
Praca o szczególnym charakterze jest pracą wymagającą wyjątkowej sprawności psychicznej i fizycznej oraz odpowiedzialności za wykonywany zawód. Możliwości wykonywania zawodów o szczególnym charakterze spadają wraz z wiekiem na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej. Taki spadek może dotyczyć osób jeszcze przed wiekiem emerytalnym. Dlatego też pojawia się możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę lub uzyskanie rekompensaty finansowej.
Praca w warunkach szczególnych, czyli jakich?
Prace w warunkach szczególnych to takie, w których obniżenie wieku emerytalnego uargumentowane jest możliwością narażenia na ryzyko, związane z występowaniem w pracy niebezpiecznych i trudnych czynników.
Które prace można zaliczyć do prac o szczególnych warunkach? Przede wszystkim te, w których niebezpieczne i trudne okoliczności uwarunkowane są przez siły natury (np. praca w kopalni, pod ziemią) albo przez technologiczne procesy (np. ciężka praca fizyczna lub praca w niezmiennej i wymuszonej pozycji ciała). Do listy prac w charakterze szczególnym zalicza się także prace, których wykonanie wymaga bardzo wysokiej sprawności psychicznej i fizycznej, a jej spadek może zagrażać bezpieczeństwu lub zdrowiu innych ludzi (np. praca pilota).
Zawody takie wiążą się z pewnymi przywilejami z racji niebezpieczeństw i ryzyka utraty zdrowia. Praca w szczególnych warunkach pozwala na przejście na emeryturę już po 15 latach. Jednak, aby potwierdzić, że pracowało się właśnie w takim zawodzie, należy posiadać świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach wydane przez zakład pracy. W przypadku niektórych grup zawodowych (np. artyści) wystarczy tylko świadectwo pracy. Wysokość wcześniejszej emerytury jest zależna od kwoty zwaloryzowanych na koncie ubezpieczonego składek oraz kapitału początkowego podzielone przez średnie dalsze trwanie życia.
Warunki szkodliwe w pracy a warunki szczególne – różnice
W przepisach prawnych spotkamy kilka terminów związanych z warunkami pracy, które mogą się mylić. Wyróżnia się szkodliwe warunki i szczególne warunki pracy. Choć te określenia mogą się wydawać bardzo podobne, nie są tożsame. Czym się różnią i co dokładnie oznaczają?
- praca wykonywana jest w środowisku, w którym istnieją czynniki ryzyka związane z siłami natury lub procesami technologicznymi,
- istnieje duże prawdopodobieństwo spowodowania przez te czynniki trwałego uszkodzenia zdrowia, mimo odpowiednich środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej.
Stanowisko oceniane jako praca w szczególnych warunkach musi spełnić jeszcze jedno kryterium: znacznej uciążliwości. Prace o znacznej uciążliwości są dokładnie określone i wymienione w wykazie A załącznika do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. A zatem wszelkie prace niewypisane w tym załączniku nie kwalifikują się do prac o tzw. warunkach szczególnych, choćby wykonywane były w tych samych szkodliwych warunkach.
Stolarz (2 zmiany) - wysoka stawka
Randstad Polska Sp. z o.o.
- Bielsko-Biała
Opieka nad seniorami w Niemczech, niemiecka umowa
IMS GmbH
- 15-16 € brutto / h
- Niemcy
Specjalista ds. sprzedaży
Dobre Okna i Drzwi
- Cieszyn
Pracownik produkcji/magazynu
Randstad Polska Sp. z o.o.
- 5 100-6 000 zł brutto / mc
- Chęciny
Elektromechanik/utrzymanie ruchu/ Sep /
Randstad Polska Sp. z o.o.
- Złotokłos
Praca w szczególnych warunkach – wykaz zawodów
Lista zawodów, które można zaliczyć do prac o szczególnych warunkach, jest obszerna. Pełny spis zawodów znajduje się we wspomnianym rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. dotyczącym rent inwalidzkich, wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur, a także pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Są to m.in. zawody:
- kierowców lokomotywy
- kierowników pociągów
- straży kolei
- kierowców autobusów i tramwajów
- nawigatorów na statkach
- pilotów i instruktorów statków powietrznych,
- mechaników lotniczych
- kontrolerów ruchu lotniczego
- operatorów reaktorów jądrowych
- garbarzy pracujących przy obróbce mokrych skór
- tancerzy zawodowych
- osób pracujących przy przeróbce mechanicznej rud metali lub węgla
- osób pracujących przy piecach stalowniczych
- rybaków morskich
- kierowców przewożących niebezpieczne towary
- drwali, którzy pracują przy ścince drzew z piłą łańcuchową
- operatorów urządzeń spawalniczych
Pełen wykaz prac w warunkach szczególnych liczy sobie 51 stanowisk. Kryteria oceny, pełne definicje szczególnych warunków pracy oraz pracy o szczególnym charakterze znajdziesz w poniższej prezentacji multimedialnej:
Emerytura pomostowa i rekompensata
Praca w warunkach szczególnych uprawnia do emerytury pomostowej lub rekompensaty. O emeryturę pomostową mogą ubiegać się osoby, które ukończyły co najmniej 55 lat (w przypadku kobiet) i 60 lat (w przypadku mężczyzn), ich okres składkowy wynosi co najmniej 20 lat (kobiety) i 25 lat (mężczyźni) oraz mają udokumentowany okres pracy w szczególnych warunkach, który wynosi co najmniej 15 lat.
Wysokość emerytury pomostowej nie może być niższa niż wysokość najniższej emerytury (po 1 marca 2018 r. kwota najniższej emerytury będzie wynosić 1029 zł). Aby obliczyć kwotę emerytury pomostowej, należy podzielić podstawę obliczenia emerytury przez średnie trwanie reszty życia.
Trzeba jednak pamiętać, że emerytura pomostowa ma formę świadczenia przedemerytalnego, które zakończy się w momencie uzyskania powszechnego wieku emerytalnego. Od tego momentu taka osoba będzie uprawniona do uzyskania emerytury określonej na podstawie umowy z dnia 17 grudnia 1998 r. o rentach i emeryturach. Emerytura pomostowa jest więc dodatkowym i okresowym świadczeniem, które występuje poza wiekiem emerytalnym. Osoby, którym ona przysługuje, będą ją otrzymywać między zakończeniem kariery zawodowej a osiągnięciem odpowiedniego wieku emerytalnego.
Rekompensata do emerytury
Poza prawem do emerytury pomostowej pracujący w szczególnych warunkach mają także prawo do rekompensaty do emerytury. Nie jest ona samodzielnym świadczeniem pieniężnym, ale stanowi dodatek do początkowego kapitału i razem z kapitałem ulega waloryzacjom, powiększając się o podstawę wyliczenia emerytury. Co ważne, nie można otrzymywać jednocześnie emerytury pomostowej i rekompensaty.
Aby uzyskać rekompensatę, należy złożyć odpowiednie dokumenty i spełnić szczegółowo określone warunki. Potrzebne są więc:
- aktualny wniosek o emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym (60 lat w przypadku kobiet i 65 w przypadku mężczyzn),
- świadectwo pracy lub zaświadczenie potwierdzające pracę w szczególnych warunkach,
- praca przed 1 stycznia 2009 r. w szczególnych warunkach trwająca co najmniej 15 lat w stałym i pełnym wymiarze czasu pracy,
- brak przyznanego prawa do wcześniejszej emerytury, np. emerytury pomostowej.
Kwota rekompensaty jest uzależniona m.in. od czasu, przez jaki była wykonywana praca w szczególnych warunkach (przed 1 stycznia 2009 r.), wieku osiągniętego 21 grudnia 2008 r., stażu ubezpieczeniowego i okresów składkowych lub nieskładkowych oraz obniżonego wieku emerytalnego ustalonego dla konkretnego rodzaju pracy. Jak obliczyć wysokość przysługującej nam rekompensaty? Wyjaśniamy poniżej.
R = 64,32 * K * X
R – to kwota rekompensaty,
64,32 - to wartość stała,
K – emerytura hipoteczna, którą liczy się ustalając kapitał początkowy
X – wyznacznik, który określa liczbę wymogów spełnionych do wcześniejszej emerytury do 31 grudnia 2008 r.
Aby go wyliczyć wyznacznik X, należy:
- ustalić, ile lat pracowaliśmy w szczególnych warunkach i czy było to wymagane 15 lat,
- zbadać, ile lat okresów składkowych posiadaliśmy na 31 grudnia 2008 r. w stosunku do obowiązkowego stażu ubezpieczeniowego (20 lat w przypadku kobiet i 25 w przypadku mężczyzn),
- ustalić wiek na 31 grudnia 2008 r. pomniejszony o 18 lat w stosunku do obniżonego wieku, w którym mogliśmy przejść na emeryturę pomniejszonego o 18 lat,
- pomnożyć wszystkie wyniki, które otrzymaliśmy wcześniej i z ich iloczynu obliczyć pierwiastek sześcienny. Wartość, która nam wyjdzie, to współczynnik X.
Praca w szczególnych warunkach wymaga wyjątkowej sprawności psychicznej oraz fizycznej. Dlatego też dla dobra takich osób należy im się wcześniejsza emerytura lub rekompensata. Należy jednak pamiętać, że aby dostać tego rodzaju świadczenia, trzeba spełnić szereg wymagań (np. świadczenie o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach uzyskane od pracodawcy czy przepracowana odpowiednia liczba lat). Znajomość tych warunków oraz różnic między świadczeniami umożliwi odpowiedni wybór podstawy prawnej dla żądanego świadczenia.
