Kiedy należy się odprawa?

Zgodnie z art. 921 § 1 Kodeksu pracy: „Pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia”. Taką odprawę każdy pracownik może otrzymać tylko raz. Warto przy tym zauważyć, że jej wypłata zostanie dokonana tylko w przypadku, gdy spełnione zostaną pewne warunki. Te zrealizowane muszą być łącznie i mowa tu o:

• nabyciu prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy,
• rozwiązaniu stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę lub rentę.

Jeżeli pracownik spełni tylko jeden z warunków, to pracodawca nie będzie zobowiązany wypłacić mu odprawy. Na tę kwestię uwagę wielokrotnie zwracał Sąd Najwyższy w wydawanych przez siebie wyrokach. O tym, że musi zaistnieć związek czasowy między zakończeniem stosunku pracy a nabyciem prawa do emerytury, Sąd Najwyższy wskazał choćby w wyroku z dnia 4 lutego 2011 roku (sygn. akt II PK 224/10).

Odprawa pracownicza – rodzaje

Obowiązujące w Polsce przepisy prawa pracy zobowiązują pracodawców do wypłaty świadczeń w postaci odprawy w różnych sytuacjach, nie tylko w przypadkach związanych z przejściem na emeryturę czy rentę, choć te należą do bardzo częstych. Obecnie, pracodawcy muszą wypłacić następujące rodzaje świadczeń.

Odprawa pieniężna dla pracownika zwolnionego z przyczyn niedotyczących pracowników

Taka odprawa należy się osobom, które straciły pracę w wyniku zwolnień grupowych. Wypłacana jest ona na mocy przepisów ustawy z dnia 13 marca 2003 r., w zakresie zwolnień grupowych. Należy się pracownikowi zwalnianemu w takim wymiarze, w jakim był posiadany przez niego staż pracy u danego pracodawcy.

Trzeba jednak pamiętać, że odprawa ta w żadnym wypadku nie powinna przekroczyć piętnastokrotności wynagrodzenia minimalnego na dany rok kalendarzowy, w którym następuje ustanie zatrudnienia.

Odprawa dla pracownika powołanego do służby wojskowej 

Tego rodzaju świadczenie dotyczy zarówno służby zasadniczej, jak i okresowej. Wysokość odprawy dla powołanego do służby wojskowej ustalana jest na podstawie dwutygodniowego wynagrodzenia, liczonego identycznie jak ekwiwalent za urlop. Trzeba jednak pamiętać, że nie przysługuje ona w sytuacji ponownego powołania.

Odprawa rentowa lub emerytalna 

Odprawa ta, której zasady opisaliśmy już powyżej, przysługuje pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy. Po ustaniu stosunku pracy pracodawca zobowiązany jest wypłacić odprawę w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia, co reguluje art. 92 (1) k.p. Warto jednak zaznaczyć, że wysokość odprawy może być znacznie wyższa – niemniej, wyłącznie w sytuacji, jeżeli regulują to postanowienia wewnątrzzakładowe, np. regulamin wynagradzania czy układ zbiorowy pracy.

Odprawa pośmiertna

Jak wskazuje nazwa, odprawa pośmiertna przysługuje najbliższym członkom rodziny zmarłego pracownika. Jej wysokość określona została w art. 93§2 k.p. i również jest uzależniona od stażu pracy danego pracownika, przy czym wlicza się w to również okres zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy, w razie przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę z świetle art. 23 (1) k.p..

Szukasz pracy?

Pracownik fizyczny

MGsolutions MGJJ Sp. z o. o. Sp. k.

• 10 000-13 000 zł brutto / mc
• Niemcy

Dodana 26 lis 2024

Specjalista ds. industrializacji

SEWS-CABIND POLAND

• Żywiec

Dodana 26 lis 2024

Operator wózka widłowego typu reachtruck, 1 zmiana

APN Agencja Pracy

• 14-14 € brutto / h
• Holandia

Dodana 26 lis 2024

Fizjoterapeutka / Fizjoterapeuta domowy

Integra Medica

• praca regionalna

Dodana 26 lis 2024

Młodszy Specjalista/Specjalista ds. MICE (k/m)

Coral Travel Poland

• Warszawa

Dodana 26 lis 2024

Praca Warszawa Praca Wrocław Praca Kraków Praca Katowice

Kto jest uprawniony do otrzymania odprawy pośmiertnej? Są to określeni bliscy – małżonek zmarłego pracownika, a także inni członkowie rodziny, którzy spełniają warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Niemniej, trzeba pamiętać, że odprawa dzielona jest w równych częściach pomiędzy wszystkich uprawnionych. W sytuacji, gdy takową jest tylko jedna osoba, zgodnie z przepisami k.p., otrzyma ona wyłącznie połowę przewidzianej kwoty. Istotną kwestią jest również to, że pośmiertna odprawa pracownicza nie przysługuje wówczas, gdy pracodawca ubezpieczał zmarłego pracownika na życie.

Inne odprawy nieuregulowane przepisami

Prawo pracy przewiduje również możliwość przyznania odprawy z innych niż wymienione przyczyn. Zdarza się, że pracodawca, rozwiązując z pracownikiem stosunek pracy, decyduje się na wypłatę odprawy, na przykład z uwagi na staż pracy w danym zakładzie pracy. Jej wysokość ustalana jest na podstawie regulacji zawartych w przepisach wewnątrzzakładowych. Może ona stanowić od symbolicznej kwoty, aż po równowartość kilkumiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego.

Kiedy należy się odprawa przy zwolnieniu indywidualnym?

Odprawa w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia przysługuje każdemu pracownikowi, który nabył prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy i rozwiązał stosunek pracy (czyli pracował w oparciu o umowę o pracę) w związku z przejściem na emeryturę lub rentę. Fakt ten nie wyklucza jednak możliwości przyznania przez pracodawcę odprawy w wyższej kwocie niż przewidziana przepisami zawartymi w Kodeksie pracy. Najczęściej pomioty zatrudniające możliwość wypłaty odprawy emerytalno-rentowej w wyższej wysokości przewidują w przepisach wewnątrzzakładowych. Ale to nie jedyna możliwość.

Na wyższą niż minimalną wysokość odprawy liczyć mogą członkowie korpusu służby cywilnej. Dzieje się tak dlatego, że stosowne przepisy znalazły się w ustawie o służbie cywilnej. Zgodnie z nią pracownicy, którzy przechodzą na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, mogą liczyć na odprawę w wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia. Jeszcze wyższą odprawę otrzymają pracownicy, którzy przepracowali w służbie cywilnej co najmniej 20 lat. Wówczas liczyć mogą na odprawę w wysokości 6-miesięcznego wynagrodzenia.

Wysokość odprawy – jak ją ustalić?

Pracownik rzadko kiedy otrzymuje wynagrodzenie, które składa się wyłącznie z jednego składnika, czyli podstawy. Najczęściej poza nią osoby zatrudnione w trakcie świadczenia pracy nabywają prawo do premii, nagród czy szeregu dodatków, które przewidział pracodawca w wewnątrzzakładowych aktach prawnych. W związku z powyższym stwierdzenie, że pracownik powinien otrzymać odprawę w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia nie jest całkiem słuszne – teoretycznie osoba zatrudniona każdego miesiąca może otrzymywać pensję w różnej wysokości. Z tego też względu tak ważne jest, aby pracodawca uregulował kwestię obliczania odprawy.

Źródło obrazka: nik.gov.pl

Kalkulacji należy dokonać zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 roku w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy. Z rozporządzenia tego wynika, że do ustalenia wysokości odprawy pracodawca powinien przyjąć poszczególne rodzaje składników wynagrodzenia w sposób, który określony został w rozporządzeniu dotyczącym urlopów wypoczynkowych.

Zgodnie z tymi wytycznymi konieczne jest uwzględnienie:

• składników przysługujących w stałej miesięcznej wysokości – w miesiącu nabycia prawa do odprawy,
• składników zmiennych, które przysługują za okresy nie dłuższe niż 1 miesiąc – tylko tych, które wypłacone zostały w okresie 3 miesięcy bezpośrednio poprzedzających miesiąc nabycia prawa do odprawy (niezbędne jest wyliczenie średniej wysokości z tego okresu),
• składników przysługujących pracownikowi za okresy dłuższe niż 1 miesiąc – dotyczy tych, które wypłacone zostały w okresie 12 miesięcy bezpośrednio poprzedzających miesiąc nabycia przez pracownika prawa do odprawy (również konieczne jest wyliczenie średniej wysokości).

Dopiero po zsumowaniu poszczególnych składników pracodawca otrzymuje odpowiedź na pytanie, ile powinien swojemu pracownikowi wypłacić tytułem odprawy.

Odprawy pracownicze przewidziane są w wielu przypadkach przepisami prawa, niemniej, odprawę przy zwolnieniu mogą też otrzymać inni pracownicy, kiedy ich przełożeni podejmą taką decyzję lub regulują to przepisy wewnątrzzakładowe. Warto więc znać swoje prawa i wiedzieć, kiedy należy się odprawa przy zwolnieniu indywidualnym czy na przykład odprawa pośmiertna po bliskiej osobie.

W Kodeksie pracy ustawodawca zawarł informacje jedynie o odprawie rentowej lub emerytalnej oraz o odprawie pośmiertnej i właśnie te są przedmiotem niniejszego artykułu. Pozostałe bowiem odprawy, które związane są z rozwiązaniem stosunku pracy, zostały uregulowane w Ustawie z dnia 13 marca 2003 roku o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Z uwagi na fakt, iż kwestia ta nie jest unormowana w jednym akcie, wielu pracowników nie zna swoich uprawień w tym zakresie oraz myli pojęcia. Problemem jest choćby kwestia, czy pracownikowi przysługuje kilka odpraw emerytalnych lub rentowych i jeżeli tak, to w jakich konkretnie sytuacjach? Ponadto, często zadawanym pytaniem przez pracowników jest ewentualna wysokość odprawy pośmiertnej. Aby zatem nie stracić i posiadać świadomość o swoich prawach, warto zapoznać się z poniżej omówionymi kwestiami.

Odprawa rentowa lub emerytalna

Zgodnie z art. 92?§1 Kodeksu pracy: ?Pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia?. Ustawodawca ? jak widać z powyższego ? nie wskazał bezpośrednio wysokości takiej odprawy i kwestię te pozostawił do uregulowania pracodawcy. W związku z powyższym, wartość odprawy powinna zostać ustalona w przepisach aktów normatywnych, które funkcjonują wewnątrz zakładu pracy, niemniej jednak w sposób korzystny dla pracownika. Z powyższego wynika również, że odprawa przysługuje zatrudnionemu jedynie wówczas, gdy zaistnieje związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy rozwiązaniem umowy o pracę z danym pracownikiem i jednoczesnym nabyciem przez niego prawa do emerytury lub renty. Warto zatem zaznaczyć, że zatrudniony nie nabędzie prawa do odprawy, jeżeli nie zostanie wykazany właśnie czasowe powiązanie pomiędzy faktem odejścia od pracy i przejściem na emeryturę czy też rentę.

Jak ustalić wysokość odprawy? Odpowiedzi na to pytanie szukaj w artykule: Odprawa od pracodawcy - kiedy możesz na nią liczyć?

W niektórych przypadkach pracownik nabędzie prawo do dwóch odpraw. Taka sytuacja może mieć miejsce wówczas, gdy pracę świadczyć będzie dla dwóch pracodawców, u każdego w wymiarze 1/2 etatu. Dodatkowo warto zaznaczyć, że taka odprawa przysługuje zatrudnionemu jedynie raz w życiu. Oznacza to tyle, że osoba, która raz nabyła prawo do odprawy, nie nabędzie jej już kolejny raz ? ustawodawca ten fakt podkreśla dokładnie w art. 92?§2 Kodeksu pracy: ?Pracownik, który otrzymał odprawę, nie może ponownie nabyć do niej prawa?.

Istnieją również sytuacje, w których odprawa nie przysługuje. Więcej w artykule: Kiedy nie otrzymasz odprawy emerytalnej?

Odprawa pośmiertna

Również ten rodzaj odprawy został unormowany przez ustawodawcę w Kodeksie pracy. Zgodnie z art. 93§1 przywołanej ustawy: ?W razie śmierci pracownika w czasie trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania po jego rozwiązaniu zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby, rodzinie przysługuje od pracodawcy odprawa pośmiertna?. Sama wysokość odprawy tej rodzaju uzależniona jest od stażu pracy danego pracownika w zakładzie pracy. W tym przypadku ustawodawca nie pozostawił do ustalenia pracodawcy kwestii wielkości oprawy, ale wskazał, że ta wynosi:

• jednomiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat,
• trzymiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej niż 10 lat,
• sześciomiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat.

Uprawionymi do otrzymania odprawy są członkowie rodziny, którzy jednocześnie spełniają warunki do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz małżonek i to niezależnie od tego, czy spełnia powyższe warunki. W przypadku, gdy uprawionych do odprawy jest więcej niż jedna osoba, odprawę tę dzieli się na równe części pomiędzy wszystkich uprawnionych. Warto również zwrócić uwagę na art. 93§6 Kodeksu pracy, zgodnie z którym, jeżeli po zmarłym pracowniku pozostał tylko jeden członek rodziny uprawniony do odprawy pośmiertnej, przysługuje mu odprawa w wysokości połowy kwoty, która wynika bezpośrednio z zakładowego stażu pracy zmarłego.

Zgodnie z przepisami, które ustanowione zostały przez ustawodawcę, warto zwrócić uwagę jeszcze na dwie kwestie. Pierwsza wiąże się bezpośrednio z ewentualnym brakiem osób, które upoważnione by były do odbioru odprawy. W takiej sytuacji świadczenia pieniężnego nie wypłaca się. Inaczej w przypadku, gdy pracodawca ubezpieczył pracownika na życie, czyli opłacał składki na to właśnie ubezpieczenie ze swoich środków. Wówczas jest on zwolniony z konieczności wypłacania odprawy. Ewentualnym odejściem od powyższej zasady jest sytuacja, w której odszkodowanie, które zostało zrealizowane przez ubezpieczyciela jest niższe niż odprawa, która jest wynikiem zakładowego stażu pracy zmarłego. W takim przypadku pracodawca jest zobowiązany do wyrównania różnicy.