Rodzaje urlopów. Poznaj swoje prawa

Czy znasz wszystkie rodzaje urlopów?

Podstawową rolą urlopu jest umożliwienie pracownikowi regeneracji i zapewnienie odpoczynku od wykonywania codziennych obowiązków. Jednak ze względu na szczególne sytuacje życiowe, urlopy mają także inne zastosowania. Oprócz zaplanowanych urlopów wypoczynkowych wyróżnia się między innymi pojedyncze dni wolne przeznaczane na załatwienie spraw urzędowych, ważne wyjazdy czy uczestnictwo w uroczystościach rodzinnych, czyli urlopy okolicznościowe.

Inne rodzaje urlopów wiążą się także z pracą w szkodliwych warunkach, nagłą zgłoszoną nieobecnością pracownika czy narodzinami oraz opieką nad dzieckiem, jak urlopy na żądanie, macierzyńskie czy rodzicielskie. Każdy z nich jest udzielany albo na wniosek pracownika, albo odgórnie z tytułu przepisów i posiadanych przez niego uprawnień.  W zależności od bieżących potrzeb osoby zatrudnionej na umowę o pracę, może się ona ubiegać o urlop wypoczynkowy, okolicznościowy, szkoleniowy, a także macierzyński i rodzicielski.

Urlop wypoczynkowy

Najbardziej znanym typem urlopu jest urlop wypoczynkowy opisany w art. 152 Kodeksu pracy. Przysługuje on co roku każdemu pracownikowi w nieprzerwanym wymiarze czasu. Podział urlopu może przyjąć różne proporcje, ale tylko jeśli jedna część wyniesie co najmniej 14 dni kalendarzowych. Za ten rodzaj urlopu pracownik otrzymuje wynagrodzenie.

Pracodawca musi udzielić urlopu wypoczynkowego w tym roku, w którym pracownik uzyskał do niego prawo, jednak dokładny termin często jest zależny od obustronnych ustaleń. Od kilku lat długość urlopu wypoczynkowego jest naliczana w stosunku do stażu pracy. Osoby zatrudnione powyżej 10 lat posiadały prawo do 26 dni urlopu w ciągu roku, z kolei pozostali pracownicy mieli do dyspozycji 20 dni. Obecnie jest to jednak kwestia otwarta, ponieważ zmiany prawa pracy w pierwszym kwartale 2018 roku dotyczą  projektu ujednolicenia wymiaru urlopu wypoczynkowego do 26 dni dla wszystkich, bez względu na długość zatrudnienia.

W trakcie wypoczynku pracownik nie może wykonywać czynności zawodowych, ani podejmować pracy dla innego podmiotu. Oczywiście istnieje wyjątek umożliwiający powołanie zatrudnionego do obowiązków przez pracodawcę, jednak tylko wtedy, gdy w trakcie trwania urlopu pojawią się nagłe okoliczności wymagające obecności pracownika. W takim przypadku koszty odwołania pokrywa pracodawca.

Z założenia urlop wypoczynkowy jest zaplanowany z dużym wyprzedzeniem i ma na celu regenerację oraz odpoczynek pracownika. Jednak ze względu na nagłe i nieprzewidziane sytuacje wprowadzono tzw. urlop na żądanie. Stanowi on część urlopu wypoczynkowego w wymiarze 4 dni. Zatrudniony może je wykorzystać w dowolnym czasie. Informacja o nieobecności może zostać przekazana pracodawcy zarówno osobiście, telefonicznie, mailowo, pisemnie, jak i przez osobę trzecią, jednak nie później niż w dniu początku nieobecności, przed rozpoczęciem pracy (art. 1672 Kodeksu Pracy).

Urlopy okolicznościowe

Zdarza się, że pracownicy mylą urlop na żądanie z urlopem okolicznościowym, a przecież mają prawo do obu form. Urlop okolicznościowy, jak sama nazwa wskazuje, odnosi się do ważnych wydarzeń – najczęściej wyjazdów i uroczystości rodzinnych, a także sytuacji takich jak śmierć bliskich, własny ślub czy narodziny dzieci.

Według zapisów Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej urlop trwa zazwyczaj od 1 do 2 dni ze względu na samo wydarzenie oraz to, kogo dokładnie dotyczy. Jest to urlop odpłatny, ale wiążą się z nim dodatkowe formalności. Przede wszystkim urlop okolicznościowy powinien odbyć się w terminie zaistnienia wskazanej okoliczności lub w terminie przybliżonym, a wniosek musi zawierać dokumentację potwierdzającą, np. akt zgonu.

Kodeks pracy w art. 1031 opisuje także urlop szkoleniowy, który udziela się na podstawie podpisania z pracodawcą umowy szkoleniowej, w celu podniesienia przez pracownika kwalifikacji stanowiskowych.

Urlop związany z narodzinami dziecka

Szukasz pracy?

Obsługa stoiska Ryby/Karp- Kalisz Ul. Poznańska

Golden Serwis Sp. z o. o.

• 29-30 zł brutto / h
• Kalisz

Dodana 26 lis 2024

Pracownik produkcji

Agencja Zatrudnienia KS Service S.A.

• 4 999-5 000 zł brutto / mc
• Tarnowo Podgórne

Dodana 26 lis 2024

Kucharz / Kucharka

Agencja Zatrudnienia HR SIGMA

• Bielsko-Biała

Dodana 26 lis 2024

Dyrektor Sprzedaży

Agencja Zatrudnienia HR SIGMA

• Bielsko-Biała

Dodana 26 lis 2024

Pracownik produkcji

Agencja Zatrudnienia KS Service S.A.

• Kutno

Dodana 26 lis 2024

Praca Warszawa Praca Wrocław Praca Kraków Praca Katowice

Kolejna forma urlopów  to urlop macierzyński oraz urlop rodzicielski. Coraz częściej postuluje się także prawa do urlopu ojcowskiego. Podstawę stanowi urlop macierzyński, gdyż jest związany z okresem ciąży. Kobieta ma prawo do 20 tygodni urlopu, z czego 6 tygodni może zostać wykorzystane przed porodem. Kodeks pracy w art. 180 rozwija kwestię wymiaru urlopu, który jest zależny od liczby urodzonych dzieci przy jednym porodzie, stąd na przykład w przypadku bliźniąt jest to okres 31 tygodni, a w przypadku trojaczków i więcej dzieci – 37 tygodni.

Z kolei urlop rodzicielski  wynosi maksymalnie 32 tygodnie przy jednym dziecku lub 34 przy kilkorgu, przy czym przebywać może na nim zamiennie matka i ojciec lub oboje rodziców równocześnie. Śmierć dziecka powoduje skrócenie urlopu, natomiast w przypadku śmierci pracownicy lub konieczności jej hospitalizacji, część urlopu macierzyńskiego może przejść na ojca. Te przepisy obowiązywały do końca 2022 roku. Od stycznia 2023 zostają wprowadzone istotne zmiany.

Od 2023 roku obojgu rodzicom będą przysługiwały co najmniej dwa miesiące urlopu rodzicielskiego, które niewykorzystane – przepadną.

Oprócz tego zmiany obejmą:

1. Wprowadzenie dla pracownic i pracowników indywidualnego prawa do urlopu rodzicielskiego. Łączny wymiar tego urlopu dla obojga rodziców będzie wynosił:

• do 41 tygodni (w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie),
•  do 43 tygodni (w przypadku porodu mnogiego);
• do 65 tygodni (w przypadku urodzenia jednego dziecka) albo do 67 tygodni (w przypadku urodzenia bliźniaków) – tyle będzie wynosił łączny wymiar urlopu dla obojga rodziców dzieci ciężko chorych (program „Za życiem”).

2. Uniezależnienie prawa do urlopu rodzicielskiego od pozostawania matki dziecka w zatrudnieniu (ubezpieczeniu) w dniu porodu.

3. Brak możliwości przeniesienia części urlopu (do 9 tygodni) na drugiego z rodziców (oznacza to możliwość skorzystania przez każdego z rodziców z maksymalnie 32/34 tygodni tego urlopu, a w przypadku rodziców dzieci ciężko chorych – 56/58 tygodni).

4. Ustalenie wysokości zasiłku macierzyńskiego za cały okres urlopu rodzicielskiego na poziomie 70% podstawy wymiaru zasiłku (ale w razie złożenia przez pracownicę stosownego wniosku w terminie nie później niż 21 dni po porodzie miesięczny zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego wyniesie 81,5% podstawy wymiaru zasiłku);

5. W każdym przypadku pracownikowi będącemu ojcem dziecka za okres nieprzenoszalnej 9-tygodniowej części urlopu będzie przysługiwał zasiłek w wysokości 70% podstawy wymiaru zasiłku.

Urlop bezpłatny

Urlopy bezpłatne stanowią osobną formę przerwania stosunku pracy. O ile za zwolnienie nie przysługuje  wynagrodzenie, a okres ten nie wlicza się do czasu pracy, to zatrudniony zachowuje część zawieszonych praw i obowiązków pracowniczych, a po powrocie należy mu się  to samo stanowisko i takie same warunki zatrudnienia. Urlop musi być dobrowolny i może być udzielony tylko na wniosek pracownika i za zgodą pracodawcy. Mimo że Kodeks pracy traktuje urlopy bezpłatne w sposób ogólny, to wyróżnia się kilka ich typów – ze względu na wskazane przeznaczenie.

Najpopularniejsza forma takiego urlopu to urlop udzielony na rzecz wykonywania pracy dla innego pracodawcy na mocy porozumienia. Często wiąże się to z pracami sezonowymi lub współpracą spółek. Z kolei szeroko rozumiany urlop bezpłatny na dowolny cel może mieć różne podłoża – w tym osobiste, ekonomiczne, psychospołeczne lub po prostu sytuacyjne takie jak budowa domu, remont mieszkania czy dłuższa podróż.

Rodzaje urlopów pracowniczych a Kodeks Pracy

Wszystkie typy urlopów pracowniczych, czas ich trwania, a także warunki wymagane do skorzystania ze świadczeń określa Kodeks pracy. Urlop udzielany jest najczęściej na wniosek pracownika, choć od tej zasady są wyjątki. Każdej osobie pozostającej w stosunku pracy przysługuje coroczny, nieprzerwany, płatny urlop wypoczynkowy – zapis ten znajduje się w art. 102 §1 Kodeksu pracy.

W przepisach uregulowany jest także czas trwania urlopu oraz jego związek ze stażem pracy. W przypadku urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego i ojcowskiego odpowiednie zapisy można znaleźć w art. 1821a Kodeksu pracy. Zgodnie z nim z urlopu macierzyńskiego mogą jednocześnie korzystać oboje rodzice, natomiast urlop ojcowski przyznawany jest na pisemny wniosek ojca dziecka, który należy złożyć przynajmniej na 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z takiego urlopu. Pracodawca nie może go odrzucić.

Urlop pracowniczy wychowawczy należy się pracownikowi zatrudnionemu przez przynajmniej 6 miesięcy. Jest to urlop udzielany do momentu ukończenia przez dziecko 6. roku życia.

W 2023 roku wymiar urlopu wychowawczego to maksymalnie 3 lata. Ten czas przysługuje łącznie matce i ojcu. Jeżeli rodzice będą z niego korzystać równocześnie, nadal jego wymiar wyniesie 3 lata. Każdy z rodziców ma wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu wychowawczego - nie można go przenieść na drugiego opiekuna. Oznacza to, że jeden z rodziców może mieć nawet 35 miesięcy urlopu, natomiast co najmniej jeden miesiąc musi przysługiwać drugiemu opiekunowi.

Pracownikowi, który za zgodą lub z polecenia pracodawcy, zdecydował się na podniesienie swoich kwalifikacji zawodowych oraz podpisał z pracodawcą umowę szkoleniową, przysługuje urlop szkoleniowy. Za ten czas pracownikowi przysługuje prawo do wynagrodzenia – zostało to określone w art. 1031 §3 Kodeksu pracy.

Pracownikom pozostającym w stosunku pracy przysługują również omówione wyżej urlopy okolicznościowe – wynika to z Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 roku, dotyczącego sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy i udzielania pracownikom zwolnień od pracy. Dodatkowo zgodnie z art. 1672 Kodeksu pracy pracodawca zobowiązany jest do udzielenia pracownikowi urlopu na żądanie z puli dni urlopu wypoczynkowego w wymiarze 4 dni w każdym roku kalendarzowym.

W Kodeksie pracy zapisano również prawo do urlopu bezpłatnego – określa je art. 174 §1-2. Urlop bezpłatny udzielany jest na wniosek pracownika, przy czym pracodawca nie jest zobowiązany do pozytywnego rozpatrzenia takiego wniosku.

Ulubione miesiące na urlop Polaków - dane z 2018, źródło: https://www.wirtualnemedia.pl/artykul/wakacje-polakow-najczesciej-w-lipcu-kierunki-chorwacja-grecja-i-hiszpania

Prawo pracy wraz z zapisami kodeksu pracy, rozporządzeniami ministra polityki społecznej i socjalnej oraz międzynarodowymi konwencjami zawsze ma na celu polepszenie standardu świadczenia stosunku pracy zarówno dla pracodawcy jak i pracowników. W kwestii urlopów zwraca się coraz większą uwagę na przekształcający się profil gospodarczy, style życia i co za tym idzie, aktualne potrzeby osób aktywnych zawodowo.

Dlatego w celu stworzenia legalnych relacji zatrudnienia, znajomość regulacji urlopowych, jako niezaprzeczalnych i niezbywalnych praw pracowniczych, stanowi obowiązkowy punkt dla wszystkich uczestników rynku pracy – zwłaszcza zatrudnionych, którzy dbają o zachowanie należnych im przywilejów i nie wiedzą jak z nich skorzystać.

Urlop wypoczynkowy

To podstawowy urlop, do którego prawo ma każdy pracownik. W zależności od ilości przepracowanych lat, przysługuje ci 20 lub 26 dni wypoczynku. Choć urlop wypoczynkowy pracownicy najchętniej wykorzystują w okresie letnim, nic nie stoi na przeszkodzie, aby zawnioskować o dni wolne porą zimową – tylko od ciebie zależy, kiedy wykorzystasz przysługujące ci dni wolne.

Po raz pierwszy pracujesz na podstawie umowy o pracę? W takim razie w roku kalendarzowym, w którym zostałeś zatrudniony musisz liczyć się z tym, że liczba przysługujących ci dni jest naliczana w inną metodą. Jaką? Prawo do urlopu przysługuje ci po przepracowaniu każdego miesiąca, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu, który będzie ci przysługiwał po przepracowaniu roku. Warto zapoznać się również z artykułem: Jak osiągnąć równowagę między życiem zawodowym a prywatnym?

Urlop na żądanie

Masz problem z dotarciem do pracy? Zaspałeś? A może ktoś z twojej rodziny czuje się na tyle źle, że postanowiłeś z nim zostać? Gdy nagła sytuacja uniemożliwia ci dotarcie do firmy, możesz skorzystać z urlopu na żądanie. W ciągu roku kalendarzowego masz prawo do 4 dni takiego urlopu. Pamiętaj jednak, że każdy wykorzystany dzień zmniejszy przysługującą ci pulę dni wolnych tytułem urlopu wypoczynkowego (czyli 20 lub 26 dni).

Aby skorzystać z urlopu na żądanie trzeba poinformować swojego pracodawcę, np. telefonicznie lub wysyłając mu wiadomość za pośrednictwem poczty elektronicznej. Pamiętaj też, że musisz liczyć się z odmową. Pracodawca może odmówić udzielenia urlopu na żądanie w sytuacjach wyjątkowych i uzasadnionych, co wynika z przepisów ogólnych artykułu 8 Kodeksu pracy: Nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony, czyli np. przerwanie toku pracy zakładu (w przypadku braku możliwości zastępstwa danego pracownika). Ponadto urlop na żądanie jest bezpodstawny w sytuacji, kiedy pracownik od dłuższego czasu wie o swojej nieobecności w danym dniu, tzn. przyczyna jego nieobecności nie jest nagła i losowa. Co więcej urlop na żądanie nie może działać na szkodę pracodawcy.

Urlop bezpłatny

Dłuższa nieobecność w firmie może być kłopotliwa zarówno dla ciebie, jak i pracodawcy. Co w sytuacji, gdy nie chcesz rezygnować z pracy, ale potrzebujesz np. pół roku wolnego? Gdy wykorzystasz przysługujący ci urlop wypoczynkowy, możesz skorzystać z urlopu bezpłatnego. Jak sama nazwa wskazuje, za taki urlop pracodawca nie wypłaci ci wynagrodzenia. Co więcej, twój przełożony nie musi zgodzić się, abyś korzystał z takiego urlopu.

W sytuacji, gdy złożysz wniosek o udzielenie ci urlopu bezpłatnego dłuższego niż 3 miesiące, to pracodawca może zastrzec sobie możliwość odwołania cię z niego z ważnych przyczyn (np. korzystanie przez innych pracowników ze zwolnień chorobowych).

Urlop okolicznościowy

Ślub? Pogrzeb? Ważne uroczystości wiążą się z koniecznością przygotowania się do nich. Jako pracownik powinieneś wiedzieć, że możesz skorzystać z tzw. urlopu okolicznościowego. Informacje o nim nie znajdziesz w kodeksie pracy, ale w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień lekarskich.

Na ile dni wolnego i w przypadku jakich uroczystości możesz liczyć na urlop okolicznościowy? Przysługując ci:

• 2 dni wówczas, gdy bierzesz ślub (lub wychodzisz za mąż), urodziło ci się lub zmarło dziecko. Taką samą liczbę dni wolnych otrzymasz w razie pogrzebu swoich rodziców (lub ojczyma i macochy), małżonka lub jego dziecka;
• 1 dzień wówczas w razie ślubu twojego dziecka. Pracodawca zwolni cię od wykonywania pracy przez jeden dzień również w sytuacji pogrzebu jednego z członków twojej rodziny: siostry, brata, teściowej, teścia, babci, dziadka lub innej osoby pozostającej na twoim utrzymaniu lub pod twoją opieką.

Czytaj także: Kiedy możesz wnioskować o urlop okolicznościowy?

Urlop z myślą o opiece o dziecku

Wychowujesz dziecko do 14. roku życia? W takim razie przysługują ci dodatkowe 2 dni urlopu. Skorzystanie z tego urlopu nie jest obowiązkowe – możesz, ale nie musisz złożyć wniosku o udzielenie ci go.

Co w sytuacji, gdy twój małżonek również pracuje? Czy w takim razie on również ma prawo skorzystać z 2 dni, powołując się na art. 188 kodeksu pracy? Okazuje się, że nie – w takiej sytuacji z tych uprawnień może korzystać tylko jedno z was.

Urlop szkoleniowy

Nie każdy zatrudniony ma świadomość, że może skorzystać z urlopu szkoleniowego. Szkoda, bo dzięki niemu możliwe jest podnoszenie swoich zawodowych kwalifikacji. Uczysz się i chciałbyś skorzystać z urlopu szkoleniowego? Niestety, nie będzie to możliwe. Ten rodzaj urlopu został przewidziany wyłącznie dla pracowników dokształcających się za zgodą lub z inicjatywy pracodawcy. Jeżeli zatem porozumiesz się, ze swoim przełożonym co do możliwości zdobywania wiedzy, będziesz mógł liczyć na dodatkowe 6 lub 21 dni urlopu.
Dodatkowe urlopy dla rodziców

W kodeksie pracy znajdują się również informacje o urlopach przeznaczonych dla pracowników będących rodzicami. Przykładami takich urlopów są m.in. macierzyński i wychowawczy.