KRUS

Przepisy o ubezpieczeniach społecznych wskazują, że w Polsce ich realizacją zajmują się dwie instytucje. Jedną jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), drugą z kolei Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS). O ile ZUS jest jednostką, której działalność wielu osobom jest znana, tak już KRUS niekoniecznie. Wyjaśniamy zatem: co to jest KRUS, kto powinien opłacać tam składki, jak przejść na KRUS oraz jak wygląda emerytura KRUS oraz komu się należy.

Zastanawiasz się, co to jest KRUS, czyli Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego? Otóż jest on instytucją państwową, która odpowiada za ubezpieczenia społeczne rolników, regulowane ustawą z dnia 20 grudnia 1990 r. Aby pod nie podlegać, należy być rolnikiem, czyli osobą pełnoletnią, zamieszkującą terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i prowadzącą działalność rolniczą osobiście, na swój rachunek we własnym gospodarstwie rolnym. To jednak nie wszystko, pod KRUS podlegają także osoby, które przeznaczyły grunty swojego gospodarstwa rolnego do zalesienia.

KRUS ma liczne zadania, a przede wszystkim jest to obsługa rolników w sprawach odnoszących się do ubezpieczenia społecznego. Dotyczy to m.in. składki KURS, kwestii związanych z przyznawaniem i wypłatą świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń, bezpłatnej rehabilitacji leczniczej dla osób uprawnionych czy uświadamiania rolników o występujących w gospodarstwach rolnych o zagrożeniach. Oprócz tego trudni się on również wypłacaniem krajowych rent strukturalnych i świadczeń kombatanckich inwalidom wojennym, ubezpieczeniami zdrowotnymi rolników czy wspieraniem ubezpieczeń wzajemnych. KRUS realizuje także własny, dwuinstancyjny system orzecznictwa lekarskiego.

KRUS składki

KRUS składki to wpłaty pieniężne na  cel ubezpieczeń społecznych rolników. Obowiązek ich uiszczania spoczywa na rolnikach prowadzących gospodarstwa rolne za siebie, a także za wszystkie osoby podlegające ubezpieczeniu w jego gospodarstwie. W sytuacji, gdy działalność rolnicza jest prowadzona przez kilka osób na ich wspólny rachunek, obowiązek ten ciąży na tych osobach solidarnie.

KRUS składki od 1 października 2009 r. wyliczane są w wymiarze miesięcznym. Kiedy okres jest krótszy aniżeli miesiąc, składki oblicza się proporcjonalnie do liczby dni podlegania pod ubezpieczenie. Składki obejmują ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie, a także emerytalno-rentowe. Odpowiadają za tę kwestię trzy podstawowe fundusze celowe: Fundusz Emerytalno - Rentowy, Fundusz Prewencji i Rehabilitacji i Fundusz Administracyjny.

Składki na ubezpieczenie społeczne rolników, niezależnie od rodzaju ubezpieczenia – zarówno z mocy ustawy, jak i na wniosek, opłacane są kwartalnie. Terminem płatności jest ostatni dzień pierwszego miesiąca danego kwartału, czyli:

• 31 stycznia opłaca się składki KRUS za I kwartał,
• 30 kwietnia za II kwartał,
• 31 lipca za III kwartał,
• 31 października za IV kwartał.

Prawodawca wyszedł naprzeciw potrzebom rolników i umożliwił im opłacanie składek w terminach dopasowanych do pozyskiwanych przez nich dochodów. Oznacza to, że płatnicy składek, którzy mają nieregularne wpływy dochodów, mogą rozbić wpłaty na dowolną liczbę i opłacać je przedterminowo. Najważniejsze jest, aby cała suma za dany kwartał była opłacona w terminie. Tzn. rolnik może np. jednorazowo dokonać opłat składek za wszystkie kwartały z góry. Warto pamiętać, że możliwe jest dokonywanie potrąceń z przysługujących rolnikowi świadczeń, na poczet zaległych składek KRUS.

Ubezpieczenie KRUS

Tak jak zostało wspomniane, ubezpieczenie KRUS dzielimy na dwa rodzaje. Pierwsze z nich to ubezpieczenie emerytalno-rentowe. Miesięczna wysokość KRUS składki na jego poczet to 10% emerytury podstawowej, ustalonej na dany okres, za każdego ubezpieczonego. Jak poznać wysokość ustalonej kwoty emerytury? Otóż Prezes Kasy w formie komunikatu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" ogłasza jej wysokość z minimum 7 dniowym wyprzedzeniem przed najbliższym terminem waloryzacji.

Trzeba jednak pamiętać, że niektórych rolników obowiązują dopłaty. Każdy rolnik, którego gospodarstwo rolne ma obszar użytków rolnych sięgający 50 ha przeliczeniowych i więcej, musi uiszczać za siebie dodatkową składkę miesięczną. Ta ma wysokość uzależnioną od powierzchni obszaru, tj.:

• 12% emerytury podstawowej, gdy gospodarstwo rolne liczy do 100 ha przeliczeniowych;
• 24% emerytury podstawowej, gdy gospodarstwo rolne ma obszar użytków rolnych pomiędzy 100 ha a 150 ha przeliczeniowych;
• 36% emerytury podstawowej, gdy gospodarstwo rolne obejmuje obszar od 150 ha do 300 ha przeliczeniowych;
• 48% emerytury podstawowej, gdy gospodarstwo rolne to obszar użytków rolnych sięgający więcej niż 300 ha przeliczeniowych.

W tej sytuacji dochodzi również do rekalkulacji składki KRUS na ubezpieczenie emerytalno-rentowe za osoby podlegające ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy i jednocześnie prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą bądź współpracujące przy prowadzeniu tej działalności. Kiedy powierzchnia obszaru użytków rolnych jest równa lub przekracza 50 ha przeliczeniowych, składkę KRUS na ubezpieczenie emerytalno-rentowe nalicza się w podwójnym wymiarze składki podstawowej.

Drugim rodzajem ubezpieczenia KRUS jest ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie. Miesięczna składka na jego poczet za każdą osobę, którą ono obejmuje, jest naliczana w podstawowej wysokości, bez względu na obszar użytków rolnych. Wyjątkiem są składki KRUS za osoby podlegające temu ubezpieczeniu w zakresie ograniczonym, czyli z prawem do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym lub choroby zawodowej. W tej sytuacji składka wynosi jedynie 1/3 wysokości pełnej składki miesięcznej. To, jaka będzie w danym okresie wysokość składki zależy od ustaleń Rady Rolników. Wyznaczana jest ona na jeden lub kilka kolejnych kwartałów, z co najmniej 14 dni wyprzedzeniem przed pierwszym dniem danego kwartału i ogłaszana w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.

Działalność gospodarcza a KRUS

Czy rolnik może być jednocześnie przedsiębiorcą? Oczywiście! Prowadzenie gospodarstwa rolnego nie stanowi ograniczenia, aby rolnik założył pozarolniczą działalność gospodarczą. Tę, zgodnie z ustawą o podatku dochodowym, rozumiemy jako działalność zarobkową wytwórczą, budowlaną, handlową lub usługową bądź polegającą na poszukiwaniu, rozpoznawaniu i wydobywaniu kopalin ze złóż albo polegającą na wykorzystywaniu rzeczy oraz wartości niematerialnych i prawnych. Decydując się na prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, rolnik może kontynuować ubezpieczenie KRUS wyłącznie, gdy spełni określone warunki.

Jak przejść na KRUS?

Przejście z ZUS na KRUS najczęściej jest motywowane możliwością opłacania znacznie niższych składek na poczet ubezpieczeń. Otóż przedsiębiorcy będący jednocześnie rolnikami podlegają zwolnieniu z opłacania składki na Fundusz Pracy, a jeśli posiadają mniej niż 6 hektarów gruntu, to są ponadto zwolnieni z opłacania składki zdrowotnej, którą uiszcza za nich budżet państwa. Jeśli więc skusimy się na zmianę z opłacania składek w ZUS na opłacanie ich w KRUS, musimy spełnić kilka warunków. Zatem jak przejść na KRUS?

• Po pierwsze, musisz posiadać na własność przynajmniej 1 hektar gruntu rolnego.
• Dokonaj wyrejestrowania prowadzonej dotychczas działalności gospodarczej, co tym samym będzie wiązało się z wyrejestrowaniem z ZUS.
• Zgłoś się do KRUS.
• Przez co najmniej 3 lata opłacaj składki KRUS w ustalonej wysokości (zależnej od posiadanego obszaru rolnego) i w wyznaczonych terminach.
• Pamiętaj, że w tym czasie nie możesz być osobą zatrudnioną jako pracownik etatowy.

KRUS a ZUS

Ciągłość ubezpieczenia rolniczego zachowają wyłącznie rolnicy zakładający bądź kontynuujący działalność gospodarczą, którzy:

• podlegają ubezpieczeniu nieprzerwalnie przez okres 3 lat na mocy ustawy;
• złożyli w KRUS w ciągu 14 dni od rozpoczęcia prowadzenia działalności zawiadomienie o kontynuacji ubezpieczenia;
• nie są zatrudnieni w innej firmie;
• nie mają ustalonego prawa do emerytury, renty ani innych świadczeń z tytułu ubezpieczeń społecznych;
• kontynuują działalność i jednocześnie nie przekroczyli limitu należnego podatku dochodowego za poprzedni rok podatkowy od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej.

W sytuacji, gdy rolnik może kontynuować opłacanie składek KRUS, musi liczyć się z ich podwyższeniem. Otóż przedsiębiorca z tytułu prowadzonej przez siebie działalności, na mocy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (art. 17), ma obowiązek podwojenia opłaty za należną składkę na ubezpieczenie KRUS. Warto także pamiętać, że w przypadku rolników opłacających składki KRUS, nie jest możliwe pomniejszanie dochodu (zaliczanie ich do kosztów) w całości. Można jedynie uwzględnić ich część, a dokładniej kwotę, o którą zostało podwyższone ubezpieczenie z tytułu prowadzonej działalności.

Kwestia KRUS a ZUS reguluje także sytuację, gdy rolnik opłacający podatek dochodowy przekroczy limit. Otóż w takiej sytuacji jest on zobowiązany odprowadzać składki do ZUS-u albo też zrezygnować z prowadzenia tej działalności i dzięki temu uzyskać przywilej dalszego korzystania z ubezpieczenia rolniczego. Tutaj jednak trzeba pamiętać, że ponowne podjęcie działalności będzie możliwe dopiero po upływie trzech lat od czasu zamknięcia.

KRUS świadczenia

Kwestia KRUS świadczenia regulowana jest przez przepisy ogólne o świadczeniach emerytalno-rentowych oraz z tytułu wypadku przy pracy, choroby zawodowej lub macierzyństwa, przysługujących w systemie ubezpieczenia społecznego rolników.

Z tytułu ubezpieczenia emerytalno-rentowego, rolnicy mają możliwość otrzymania następujących świadczeń pieniężnych:

• emerytura rolnicza, częściowa emerytura rolnicza oraz okresowa emerytura rolnicza;
• renta rolnicza z tytułu niezdolności do pracy, renta rolnicza szkoleniowa i renta rodzinna ;
• emerytura i renta z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin;
• zasiłek pogrzebowy;
• zasiłek macierzyński;
• dodatki do emerytur i rent (m.in. dodatek pielęgnacyjny, dodatek kombatancki, ryczałt energetyczny itd. – pełną listę dodatków i zasady ich udzielania znajdziesz na stronie KRUS).

Z kolei świadczenia z ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego stanowią:

• odszkodowania udzielane jednorazowo z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu bądź też śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej;
• zasiłek chorobowy. Ten przysługuje ubezpieczonemu, który wskutek choroby nie może świadczyć pracy nieprzerwanie co najmniej przez 30 dni, nie dłużej jednak niż przez 180 dni. Gdy po tym czasie nadal pozostaje niezdolny do pracy, wymaga leczenia lub rehabilitacji, które umożliwią mu odzyskanie zdolności, okres ten wydłuża się o dalszych 360 dni.

Emerytura KRUS

Emerytura KRUS to inaczej emerytura rolnicza, która przysługuje ubezpieczonemu, spełniającemu łącznie następujące warunki:

• osiągnięty wiek emerytalny;
• podleganie pod ubezpieczenia emerytalno-rentowe przez okres minimum 25 lat (dotyczy to okresu ubezpieczenia społecznego rolników począwszy od 1 stycznia 1991 r.).

Możliwe jest także przyznanie emerytury KRUS rolnikowi, który do dnia 31 grudnia 2017 r. spełnił łącznie następujące warunki:

• ubezpieczony osiągnął wiek 55 lat (kobiety) albo 60 lat (mężczyźni);
• podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres minimum 30 lat;
• zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej.

Ustalanie wysokości emerytury KRUS polega na wyliczeniu sumy części składkowej i części uzupełniającej. Pierwszą ustala się, przyjmując po 1% emerytury podstawowej za każdy rok podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu. Dolicza się także dodatkowe okresy, m.in. podlegania innemu ubezpieczeniu. Następnie do uzyskanego wyniku doliczana jest część uzupełniająca. Tę oblicza się następująco:

• stanowi ona 95% emerytury podstawowej, jeśli liczba lat przyjęta do ustalenia części składkowej jest mniejsza niż 20;
• za każdy pełny rok powyżej 20 lat i uwzględniony w części składkowej obniża się część uzupełniającą o 0,5% emerytury podstawowej.

Warto pamiętać, że część uzupełniająca nie może być mniejsza aniżeli 85% emerytury podstawowej, a ponadto suma części składkowej i części uzupełniającej nie może być niższa od emerytury podstawowej. Z kolei, gdy wysokość przyznanej emerytury KRUS jest niższa od kwoty najniższej emerytury, wysokość takiego świadczenia podwyższa się do tej kwoty.

Zatrudnienie pracownika przez rolnika

Zatrudnienie pracownika w gospodarstwie rolnym wiąże się z obowiązkiem spełnienia szeregu obowiązków, które wynikają m.in. z Kodeksu pracy. Otóż rolnik prowadzący swoje gospodarstwo, nie musi radzić sobie z obowiązkami samodzielnie czy korzystać wyłącznie z pomocy rodziny. Ma on możliwość zatrudnienia do pomocy pracownika, jednak warunkiem jest podpisanie umowy o pracę bądź zawarcie umowy cywilnoprawnej, jeśli spełnione są warunki zasadności (np. praca sezonowa). Jakie jeszcze obowiązki rodzi zatrudnienie pracownika przez rolnika?

• Wysłanie pracownika na badania wstępne do lekarza medycyny pracy – w tej sytuacji konieczne jest wystawienie skierowania. Pracownik następnie musi dostarczyć zaświadczenie stwierdzające brak przeciwwskazań do wykonywania obowiązków na określonym stanowisku.
• Zapewnienie pracownikowi szkolenia BHP. Dzieli się ono na dwa składniki: ogólne oraz stanowiskowe. Pierwsze z nich najczęściej jest przeprowadzane przez wyspecjalizowane firmy i powinno opierać się o ramowe programy, umieszczone w załączniku do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 roku w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Drugie, czyli szkolenie stanowiskowe to po prostu instruktaż, który ma na celu zaznajomienie pracownika z zasadami bezpiecznego wykonywania powierzonej mu pracy. Obejmuje specyfikę wykonywania danych obowiązków i wymaga wskazania wszelkich zagrożeń istniejących w trakcie ich wykonywania.
• Sporządzenie umowy o pracę. Ta powinna mieć formę pisemną i musi: określać strony umowy, czyli zaznaczać kto jest pracodawcą, a kto pracownikiem; zawierać datę jej zawarcia, określenie stanowiska pracy, wymiar etatu, czas trwania umowy, kwotę wynagrodzenia i ewentualne dodatki (np. za nadgodziny), termin zapłaty wynagrodzenia. Niezbędne jest również przekazanie nowemu pracownikowi zakresu jego obowiązków, które również warto załączyć do umowy.
• Założenie teczki z dokumentacją pracowniczą zatrudnionego. Ta powinna zawierać kwestionariusz osobowy, umowę o pracę, badanie lekarskie, zrealizowane szkolenia bhp i inne dokumenty związane z zatrudnieniem pracownika (np. jego wnioski o urlop bezpłatny itp.).
• Zgłoszenie zatrudnionej osoby do ubezpieczenia w ZUS-ie. Trzeba go dokonać na druku ZUS ZUA w ciągu 7 dni od chwili podpisania umowy o pracę i jednoczesne zgłoszenie siebie jako płatnika składek za pracownika na formularzu ZUS ZFA.
• Terminowe dokonywanie przelewów za składki na indywidualny numer rachunku składkowego (NRS) wskazany przez ZUS.
• W razie chęci przerwania stosunku pracy – konieczność złożenia wypowiedzenia z zachowaniem określonego terminu.

Jeśli rolnik zamierza zawszeć z osobą umowę cywilnoprawną, np. umowę zlecenie na wykonanie określonych czynności, również musi liczyć się z koniecznością dopełnienia obowiązków. Po pierwsze, ten typ umowy nie może mieć znamion świadczenia pracy (m.in. stałe miejsce pracy, stałe godziny pracy, wykonywanie pracy w podporządkowaniu przełożonemu, osobiste świadczenie pracy, wykonywanie pracy za wynagrodzeniem). W takiej sytuacji ZUS może podważyć zasadność zawartej umowy.

Po drugie, w tym typie umowy osoby fizyczne będące zleceniobiorcami również mają prawo do minimalnej stawki za godzinę wykonywanego zlecenia i konieczne jest uiszczanie składek z tytułu ubezpieczenia emerytalnego i rentowego oraz ubezpieczenia wypadkowego. Z kolei ubezpieczeniu chorobowemu zleceniobiorca podlega na zasadzie dobrowolności.

O czym jeszcze należy pamiętać, gdy dochodzi do zatrudnienia pracownika przez rolnika na umowę-zlecenie? Otóż w związku z tym, że nie jest on przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, nie ma on obowiązku opłacania składki na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za zatrudnionych zleceniobiorców. Obowiązkiem o którym musi natomiast pamiętać, jest wyrejestrowanie zleceniobiorcy z ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego poprzez formularz ZUS ZWUA oraz siebie jako płatnika składek, na formularzu ZUS ZWPA.

Rolnik, podobnie jak przedsiębiorcy w innych sektorach zatrudnienia, ma szansę na otrzymanie dofinansowania zatrudnienia pracownika bezrobotnego. Środki te przyznawane są najczęściej przez Powiatowe Urzędy Pracy i zależą od prowadzonego aktualnie programu, np. unijnego i najczęściej stanowią refundację kosztów poniesionych na wynagrodzenia czy na składki na ubezpieczenia społeczne.

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa dopłaty

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, w skrócie, ARiMR to instytucja, która zostaną powołana na mocy ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o utworzeniu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (Dz.U. z 1994 r. nr 1, poz. 2) w celu wspierania rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. Dziś funkcjonuje na mocy ustawy z dnia 9 maja 2008 r. o Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (Dz.U. z 2017 r. poz. 2137) i pełni rolę  akredytowanej agencji płatniczej. Do jej zadań należy wdrażanie instrumentów współfinansowanych z budżetu Unii Europejskiej, a także udzielanie pomocy ze środków krajowych.

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa dopłaty to kwestia, która budzi żywe zainteresowanie wśród rolników. Oznacza bowiem dopłaty bezpośrednie, stanowiące rodzaj subwencji udzielanej rolnikom w Unii Europejskiej w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. Środki udzielane są w oparciu o system ewidencji IACS. W Polsce Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa dopłat udziela na podstawie katalogu ustalanego na dany rok kalendarzowy i obejmuje m.in. jednolitą płatność obszarową (JPO), płatność za zazielenienie, płatność dla młodych rolników, płatność dodatkową (redystrybucyjną), płatności związane z produkcją, płatności w ramach przejściowego wsparcia krajowego czy dopłaty w systemie dla małych gospodarstw.

Podsumowując, KRUS jest Kasą Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, która jest odpowiedzialna za ubezpieczenie społeczne rolników. Opłacanie składek przez właścicieli gospodarstw rolnych jest obowiązkowe i stanowi podstawę do otrzymania świadczeń KRUS, m.in. rentowych, emerytalnych czy chorobowych. Warto więc znać swoje prawa i obowiązki, związane z pracą na roli bądź prowadzeniem własnego gospodarstwa.